ماده معدنی که به سلامت مغز کمک می کند

گروه سبک زندگی «تیتریک»،تا آنجایی که کیهان شناسان می توانند بیان کنند، هنگام شکل گیری گیتی در حدود 13.8 میلیارد سال پیش تنها سه عنصر وجود داشته اند: هیدروژن، هلیوم و لیتیوم. به عنوان یکی از این سه عنصر اصلی، لیتیوم در اتمسفر ما یافت می شود. خورشید، ستاره ها، و شهاب سنگ ها با شعله های روشن این عنصر بسیار واکنش پذیر می سوزند. در زمین، لیتیوم به عنوان یکی از مواد معدنی سنگ گرانیت باقی مانده است و در مقادیر قابل توجه در آب دریا، چشمه های معدنی و خاک ها پخش شده است. هر اندام و بافت در بدن انسان حاوی ماده معدنی لیتیوم است که اهمیت خاصی برای سلامت مغز دارد.
به نقل از "رادیانت لایف کاتالوگ"، امروزه ما کمتر لیتیوم را به عنوان یک ماده معدنی ضروری در فیزیولوژی بدن انسان در نظر می گیریم. لیتیوم تقریبا به صورت انحصاری به عنوان یک داروی خطرناک که در درمان بیماری روانی شدید با عوارض جانبی ناتوان کننده مورد استفاده قرار می گیرد، شناخته می شود.

لیتیوم به عنوان یک ماده معدنی

لیتیوم در سال 1817 توسط یک شیمیدان سوئدی به نام یوهان آگوست آرفودسون نام رسمی خود را دریافت کرد. این ماده منحصر به فرد نام خود را از واژه یونانی lithos به معنای سنگ گرفته است.

غلات و سبزیجات به عنوان منابع اولیه لیتیوم در یک رژیم غذایی استاندارد محسوب می شوند و محصولات حیوانی مانند تخم مرغ و شیر نیز از دیگر منابع محسوب می شوند. اما شایع‌ترین منبع لیتیوم در رژیم غذایی مدرن آب لوله کشی است. با توجه به موقعیت جغرافیایی، آب نوشیدنی می تواند به طور طبیعی حاوی مقادیر قابل توجهی لیتیوم باشد.

متاسفانه، پژوهش های اندکی درباره پیامدهای خاص کمبود لیتیوم در بدن انسان صورت گرفته اند. با این وجود، آزمایش حیوانی شامل رژیم های غذایی با لیتیوم پایین کاهش در عملکرد تناسلی، طول عمر، و سوخت و ساز چربی را نشان داده اند. احتمال این که کمبود لیتیوم آثار بسیار دیگری روی فیزیولوژی انسان داشته باشد زیاد است، اما مطالعه درباره لیتیوم تغذیه ای زیر سایه شهرت دوز بالای لیتیوم دارویی قرار گرفته است.

دوز پایین لیتیوم و سلامت مغز

اخیرا استفاده از لیتیوم تغذیه ای برای مقابله با اختلالات مرتبط با مغز مانند بیماری آلزایمر مورد توجه قرار گرفته است. جامعه ای به سرعت در حال رشد از پژوهشگران وجود دارد که معتقدند ماده معدنی لیتیوم ممکن است فواید چشمگیری در درمان و پیشگیری از آلزایمر داشته باشد.

لیتیوم نشان داده است که می تواند در آنزیم کلیدی مسئول توسعه ضایعات مغزی مرتبط با بیماری آلزایمر اختلال ایجاد کند. این آنزیم گلیکوژن سنتاز کیناز-3 (GSK-3) است. در بیماری آلزایمر این آنزیم در نواحی از مغز که حافظه و رفتار را کنترل می کنند، از جمله هیپوکامپ و قشر فرونتال بیش فعال می شود. این شرایط تحریک GSK-3 به فسفوریلات یا فعال شدن پروتئین های آمیلوئید-B و تاو در سلول های عصبی این ناحیه ها با نرخ بسیار بالا را موجب می شود. با گذشت زمان، تجمع این پروتئین ها به شکل گیری پلاک هایی که در بافت مغز اختلال ایجاد می کنند و نشانه های زوال شناختی را در پی دارند، منجر می شود . لیتیوم به عنوان یک بازدارنده GSK-3 برای پیشگیری از این فعالیت بیش از اندازه عمل می کند و تولید پروتئین نامناسب را پیش از ایجاد اختلال در عملکرد مغز متوقف می کند.

طی یک آزمایش جدید، یک دوز تغذیه ای تنها 300 میکروگرم از لیتیوم به مدت 15 ماه به بیماران مبتلا به آلزایمر داده شد. هنگامی که شرایط این افراد با گروه کنترل مقایسه شد، افرادی که دوز پایین لیتیوم دریافت کرده بودند، بهبود چشمگیر در نشانگرهای شناختی پس از سه ماه درمان را نشان دادند. افزون بر این، این آثار محافظتی با پیشرفت مطالعه تقویت شدند و بسیاری از افرادی که تحت درمان لیتیومی قرار داشتند بهبودهای شناختی را تا پایان آزمایش نشان دادند. نتایج این مطالعه نشان داد لیتیوم زمانی که در دوزهای پایین و در بلند مدت استفاده شود می تواند درمانی مناسب برای بیماری آلزایمر باشد.

دکتر نصیر قائمی، یکی از هواداران برجسته و قابل احترام استفاده از لیتیوم در جامعه پزشکی، یک بررسی را در سال 2014 در نشریه Journal of Psychiatry استرالیا و نیوزیلند منتشر کرد که در آن به خلاصه ای از فواید لیتیوم درمانی با دوز پایین ارائه شده بود. قائمی و تیم پژوهشی وی 24 گزارش بالینی، اپیدمیولوژیک و بیولوژیکی را بررسی کردند که استفاده از دوز استاندارد یا دوز پایین لیتیوم برای زوال عقل را همراه با دیگر فواید رفتاری و پزشکی آن ارزیابی کرد. پنج مورد از هفت مطالعه اپیدمیولوژیک پیوندی بین دوز استاندارد لیتیوم درمانی و نرخ های زوال عقل پایین را نشان دادند، در شرایطی که چهار آزمایش بالینی دیگر فواید بیشتر لیتیوم درمانی دوز پایین برای بیماران مبتلا به آلزایمر در برابر دارونما را نشان دادند. بر اساس این یافته ها، قائمی به این نکته اشاره داشت که لیتیوم با اختلاف زیاد ثابت شده‌ترین دارو برای زنده نگه داشتن سلول های عصبی در حیوانات و در انسان ها است.

این امیدواری وجود دارد با انجام پژوهش های بیشتر در آینده به درک کاملی از ارزش و اهمیت ماده مغذی لیتیوم، یکی از قدیمی‌ترین عناصر سیاره زمین دست یابیم.