پنجشنبه ۲۰ ارديبهشت ۱۴۰۳ - 2024 May 09
یادداشت اختصاصی «تیتر یک»؛
«دست ناپیدا» به نقش زنان در دفاع مقدس پرداخت
«دست ناپیدا» فیلم برگزیده جشنواره فجر امسال شناخته شد که به موضوع زنان قهرمان در دفاع مقدس می‌پردازد.
مهدیه سادات نقیبی، منتقد سینما و تلویزیون در یادداشتی اختصاصی برای گروه فرهنگی پایگاه خبری تحلیلی «تیتر یک» نوشت: با پایان جشنواره فجر امسال و برگزیده شدن برخی از آثار راه‌یافته نگاه‌ها به‌سوی نقطه‌ای متمرکز شد که با تلفیق ادبیات و فیلم همراه شد و این برای کتاب‌خوانان و اهالی سینما به‌عنوان دغدغه مهم و اساسی محسوب شده است.
این که چطور و چگونه می‌شود قصه کتاب ماندگاری را در قالب سینما و تصویر برد، به‌عنوان یک چالش لذت‌بخش به نظر می‌رسد. شاید برای بسیاری این نکته حائز اهمیت باشد که فیلم سینمایی نمی‌تواند اقتباس از یک رویداد، یک کتاب یا یک قصه ادبی باشد؛ اما آنچه را که یک اثر سینمایی از قوت و توانمندی‌های بسیاری برخوردار می‌کند، قصه اقتباسی آن از ادبیات است.
محور ادبیات متن است و روحی که به‌واسطه متون جان می‌گیرد و در ذهنیات، ضمن قوت متن حائز به ثبت و تصویرسازی می‌شود. حال این دیگر توانمندی و خلاقیت یک هنرمند است تا بتواند قصه کتاب را نسبت به آنچه درک کرده، به تصویر بکشاند. طبیعتاً سینما فراتر از متون ادبیات است چراکه علاوه بر تصویر حاوی پیام و جاذبه‌ای است که مخاطب می‌تواند با آن همذات‌پنداری کند.
بر همین اساس نتیجه جشنواره امسال علاوه بر آن که بسیار خوب و تأثیربرانگیز بود، حاصل فرایندی سخت و پرتلاش فیلمسازانی چون انسیه شاه‌محمدی به‌عنوان کارگردان «دست ناپیدا» و سایر هنرمندان دیگر بوده است.
فیلم برگزیده «دست ناپیدا» به تهیه‌کنندگی سعید سیدزاده از جمله آثاری در جشنواره فجر امسال شناخته شد که موضوع زنان قهرمان در دفاع مقدس را به خود گرفته است، اما آنچه در رویداد جشنواره فجر به‌عنوان یکی از چالش‌ها شناخته شد، نزدیک بودن قصه «دست ناپیدا» به کتاب «حوض خون» به نویسندگی فاطمه سادات میرعالی است، به بیانی می‌توان گفت این یک اثر اقتباسی از کتاب ماندگار در حوزه ادبیات است.
بنا بر گفته انسیه شاه‌محمدی به‌عنوان کارگردان و نویسنده این فیلمنامه را از کتاب «حوض خون» و «چایخانه» پیاده نکرده‌ام؛ بلکه الهاماتی را از این دو کتاب ارزشمند برای ساخت این فیلم گرفته‌ام که تنها می‌شود گفت، برگرفته از ذهنیت شخصی نه اقتباس ادبی بوده است.
کتاب حوض خون روایت مستندگونه‌ای از زنانِ قهرمان در دفاع مقدس دارد و قصه آن هیچ‌گونه آرایش تصویرسازی نداشته، به بیان دیگر متن کتاب دراماتیزه نشده است. برخی‌ها تصور می‌کنند این فیلم، اقتباسی از دو کتاب «حوض خون» و «چایخانه» است که عیناً در فیلمنامه پیاده شده است.
با توجه به متون موجود در این دو کتاب متوجه می‌شویم، داستان بر مبنای زنان قهرمان در دفاع مقدس است، زنانی که نشان‌دهنده استقامت در پشت جبهه دفاع مقدس هستند و ایثارگرانه مشغول اموری هستند که برای بقای دفاع از خاک وطن لازم و واجب است.
فاطمه سادات میرعالی به‌عنوان نویسنده کتاب «حوض خون» به فعالیت بانوانی اشاره دارد که در رخت‌شویی البسه رزمندگان مشغول هستند و اتفاقات و روایاتی را بازگو می‌کند که برای یک انقلاب و نسل جوان تأثیرگذار و ماندگار خواهد بود، این کتاب در سال ۱۳۹۹ از انتشارات راه یار منتشر شد که مورد استقبال زیادی از کتاب‌خوانان در این حوزه قرار گرفت، به‌خصوص زمانی که رهبر معظم انقلاب خواندن این کتاب را برای همگان توصیه نمودند.
موجی از تلاش برای نشان‌دادن عدم اقتباس در «دست ناپیدا»
«دست ناپیدا» به‌عنوان فیلمی حجیم و پرتلاش و البته پر از ابهاماتی همراه است که از سوی منتقدان و خبرگزاری‌ها دیده می‌شود. اصرار انسیه شاه‌محمدی به عدم نبود اقتباس در این فیلم ازیک‌طرف و به کرسی نشاندن اثر اقتباسی از زبان منتقدان هم از طرف دیگر. اما واقعیت چیست؟
تهیه‌کننده این فیلم گفته است فیلمنامه «دست ناپیدا» ۵ سال پیش نوشته شده است درصورتی‌که کتاب «حوض خون» در سال ۱۳۹۹ منتشر شده است، از طرفی هم تلاش بی‌وقفه نویسنده و کارگردان این اثر نشان از ذهن خلاق و روشنگری است که فیلم را ملزم به دریافت سیمرغ بلورین کرد، چرا که او این اثر را خلاقانه با تمام سختی‌ها و جان‌فرسایی‌هایش خلق کرده و همان‌طور که وی گفته است، الهاماتی را از این کتاب برای آفرینش اثری ماندگار گرفته است.
این فیلم با حمایت بنیاد شهید و فارابی ساخته شده است و همان‌طور که رئیس بنیاد شهید و امور ایثارگران گفته است فیلم «دست ناپیدا» با محوریت ادبیات دفاع مقدس و کتاب «حوض خون» است؛ بنابراین آنچه مهم است نگاه کارگردان و نویسنده به معنای مشخص‌شده اقتباس در یک اثر سینمایی است.
اما در نهایت باید گفت فیلم منتخب‌شده «دست ناپیدا» نگاهی ویژه و تأمل‌برانگیزی به زنان دفاع مقدس دارد و نشان از دغدغ هنرمندی است که برای بازسازی ذهن نسل جوان در تلاش است و به نظر می‌رسد صحبت از این مسأله که آیا این اثر اقتباسی است یا خیر معطوف به زمانی می‌شود که مخاطب و یا منتقدان سینمایی کتاب موردنظر را با جان‌ودل خوانده باشند و در نهایت این فیلم را از دیدگاه یک منتقد بررسی نمایند.
چیزی که در ابتدای کار مطرح است نمود زنان غیرتمند در زمان دفاع مقدس است و همین یک‌قدم برای مخاطب این عرصه که پر از هیاهو و تهاجمات فرهنگی و اجتماعی را به دنبال دارد، کافی است. به نقل از کارگردان و نویسنده این فیلم؛ «دست ناپیدا» همچون «شب بخیر فرمانده» ادامه خاطرات من در جوار زنان رخت‌شور اهوازی است، بنابراین خبری از اقتباس ادبی نیست.
قطعاً باید گفت در تمام قصه‌های دفاع مقدس، زنان حضور مؤثری در پشت‌جبهه داشته‌اند؛ اما این که چه نقطه‌ای قابلیت تمرکز بر آن را دارد وابسته به خلاقیت و نگاه ویژه کارگردان است. این نقطه از نگاه انسیه شاه‌محمدی به‌عنوان کارگردان و نویسنده شایسته دریافت سیمرغ بلورین شد که حواشی بسیاری را به دنبال داشت و تناقض‌هایی را ضمن پیش برد هدف نویسنده و صحبت‌های ایجاد شده به همراه دارد. از صحبت با نویسنده کتاب «حوض خون» گرفته تا با قاطعیت سخن‌گفتن مقام معظم رهبری دررابطه با تولید فیلمی برگرفته از این کتاب.
حال با وجود این همه دوگانگی میان «دست ناپیدا» و «حوض خون» چه باید کرد
نتایج به‌دست‌آمده از این تناقضات در پی ادعای انسیه شاه‌محمدی و نگاه تخصصی سینماگران به این اثر نشان از این است که مخاطب باید خود تصمیم بر این انتخاب بگیرد که آیا این اثر ارزشمند اقتباسی از اثر ادبی است یا خیر.
البته که تشخیص آن سخت نیست؛ اما درهرصورت گاهی یک اثر ماندگار بر حسب انتقادات و دوگانگی‌ها آن طور که باید نمی‌تواند خود را جلوه دهد.
دست ناپیدا اگر چه اثری ماندگار در جشنواره فجر امسال شناخته شد؛ اما به نظر می‌رسد پشت تهاجمی‌ترین انتقادات همچون زنان گمنام و صبور خلق‌شده این اثر در برابر بسیاری تحلیل‌ها و برداشتها قد علم کرده و صبورانه در جایگاه خود‌ایستاده است.
الهه ملاحسینی _ تیتر یک
انتهای خبر/
خبرهای مرتبط
ارسال نظر
اخبار برگزیده
